در غلامی عشق و مذهب را فراق // انگبین زندگانی بد مذاق
عاشقی؟ توحید را بر دل زدن // وانگهی خود را بهر مشکل زدن
در غلامی عشق جز گفتار نیست // کار ما گفتار ما را یار نیست
کاروان شوق بی ذوق رحیل // بی یقین و بیی سبیل و بی دلیل
دین و دانش را غلام ارزان دهد // تا بدن را زنده دارد جان دهد
گرچه بر لبهای او نام خداست // قبله ی او طاقت فرمانرواست
طاقتی نامش دروغ با فروغ // از بطون او نزاید جز دروغ
این صنم تا سجده اش کردی خداست // چون یکی اندر قیام آئی فناست
آن خدا نانی دهد جانی دهد // این خدا جانی برد نانی دهد
آن خدا یکتاست این صدپاره ایست // آن همه را چاره این بیچاره ایست
آن خدا درمان آزار فراق // این خدا اندر کلام او نفاق
بنده را با خویشتن خوگر کند // چشم و گوش و هوش را کافر کند
چون بجان عبد خود راکب شود // جان به تن لیکن ز تن غائب شود
زنده و بی جان چه راز است این نگر // با تو گویم معنی رنگین نگر
مردن و هم زیستن ای نکته رس // این همه از اعتبارات است و بس
ماهیان را کوه و صحرا بی وجود // بهر مرغان قعر دریایی وجود
مرد کر سوز نوا را مرده ئی // لذت صوت و صدا را مرده ئی
پیش چنگی مست و مسرور است کور // پیش رنگی زنده در گور است کور
روح با حق زنده و پاینده ایست // ورنه این را مرده آن را زنده ایست
آنکه حی لایموت آمد حق است // زیستن با حق حیات مطلق است
هر که بی حق زیست جز مردار نیست // گرچه کس در ماتم او زار نیست
از نگاهش دیدنی ها در حجاب // قلب او بی ذوق و شوق انقلاب
سوز مشتاقی بکردارش کجا // نور آفاقی بگفتارش کجا
مذهب او تنگ چون آفاق او // از عشا تاریک تر اشراق او
زندگی بار گران بر دوش او // مرگ او پرورده ی آغوش او
عشق را از صحبتش آزارها // از دمش افسرده گردد نارها
نزد آن کرمی که از گل بر نخاست // مهر و ماه و گنبد گردان کجاست
از غلامی ذوق دیداری مجوی // از غلامی جان بیداری مجوی
دیده ی او محنت دیدن نبرد //در جهان خوورد و گران خوابید و مرد
حکمران بگشایدش بندی اگر // می نهد بر جان او بندی دگر
سازد آئینی گره اندر گره // گویدش می پوش ازین آئین زره
ریز پیز قهر و کین بنمایدش // بیم مرگ ناگهان افزایدش
تا غلام از خویش گردد نا امید // آرزو از سینه گردد ناپدید
گاه او را خلعت زیبا دهد // هم زمام کار در دستش نهد
مهر را شاطر ز کف بیرون جهاند // بیذق خود را بفرزینی رساند
نعمت امروز را شیداش کرد // تا بمعنی منکر فرداش کرد
تن ستبر از مستی مهر ملوک // جان پاک از لاغری مانند دوک
گردد ار زار و زبون یک جان پاک // به که گردد قریه ی تن ها هلاک
بند بر پا نیست بر جان و دل است // مشکل اندر مشکل اندر مشکل است
***
عاشقی؟ توحید را بر دل زدن // وانگهی خود را بهر مشکل زدن
در غلامی عشق جز گفتار نیست // کار ما گفتار ما را یار نیست
کاروان شوق بی ذوق رحیل // بی یقین و بیی سبیل و بی دلیل
دین و دانش را غلام ارزان دهد // تا بدن را زنده دارد جان دهد
گرچه بر لبهای او نام خداست // قبله ی او طاقت فرمانرواست
طاقتی نامش دروغ با فروغ // از بطون او نزاید جز دروغ
این صنم تا سجده اش کردی خداست // چون یکی اندر قیام آئی فناست
آن خدا نانی دهد جانی دهد // این خدا جانی برد نانی دهد
آن خدا یکتاست این صدپاره ایست // آن همه را چاره این بیچاره ایست
آن خدا درمان آزار فراق // این خدا اندر کلام او نفاق
بنده را با خویشتن خوگر کند // چشم و گوش و هوش را کافر کند
چون بجان عبد خود راکب شود // جان به تن لیکن ز تن غائب شود
زنده و بی جان چه راز است این نگر // با تو گویم معنی رنگین نگر
مردن و هم زیستن ای نکته رس // این همه از اعتبارات است و بس
ماهیان را کوه و صحرا بی وجود // بهر مرغان قعر دریایی وجود
مرد کر سوز نوا را مرده ئی // لذت صوت و صدا را مرده ئی
پیش چنگی مست و مسرور است کور // پیش رنگی زنده در گور است کور
روح با حق زنده و پاینده ایست // ورنه این را مرده آن را زنده ایست
آنکه حی لایموت آمد حق است // زیستن با حق حیات مطلق است
هر که بی حق زیست جز مردار نیست // گرچه کس در ماتم او زار نیست
از نگاهش دیدنی ها در حجاب // قلب او بی ذوق و شوق انقلاب
سوز مشتاقی بکردارش کجا // نور آفاقی بگفتارش کجا
مذهب او تنگ چون آفاق او // از عشا تاریک تر اشراق او
زندگی بار گران بر دوش او // مرگ او پرورده ی آغوش او
عشق را از صحبتش آزارها // از دمش افسرده گردد نارها
نزد آن کرمی که از گل بر نخاست // مهر و ماه و گنبد گردان کجاست
از غلامی ذوق دیداری مجوی // از غلامی جان بیداری مجوی
دیده ی او محنت دیدن نبرد //در جهان خوورد و گران خوابید و مرد
حکمران بگشایدش بندی اگر // می نهد بر جان او بندی دگر
سازد آئینی گره اندر گره // گویدش می پوش ازین آئین زره
ریز پیز قهر و کین بنمایدش // بیم مرگ ناگهان افزایدش
تا غلام از خویش گردد نا امید // آرزو از سینه گردد ناپدید
گاه او را خلعت زیبا دهد // هم زمام کار در دستش نهد
مهر را شاطر ز کف بیرون جهاند // بیذق خود را بفرزینی رساند
نعمت امروز را شیداش کرد // تا بمعنی منکر فرداش کرد
تن ستبر از مستی مهر ملوک // جان پاک از لاغری مانند دوک
گردد ار زار و زبون یک جان پاک // به که گردد قریه ی تن ها هلاک
بند بر پا نیست بر جان و دل است // مشکل اندر مشکل اندر مشکل است
***
اقبال لاهوری